پیشتازی علمی ایرانیان در ثریای آسمان از زبان پیامبر(ص)
*آیا حدیثی که در پشت اسکناس های 5000 هزار تومانی به نقل از پیامبر(ص) آمده است: (اگر علم در ثریا باشد مردانی از سرزمین پارس به آن دست پیدا خواهند کرد) جعلی است یا خیر؟
- اعتبار روایات با توجه به موضوع مورد بحث آنها بررسی می‌شود. روایاتی که درباره اصول عقاید است، حتما باید از طریق سلسله‌های مختلف و قابل اعتماد روایت شده باشند، در حالی که روایات فقهی با داشتن تنها یک سلسله سند معتبر، قابل اعتماد و لازم الاجرا خواهد بود.
معمولا اعتبار روایاتی با مضمون روایت مطرح شده در پرسش؛ چون نه اصول اعتقادی است و نه از احکام عملی، مورد بررسی قرار نمی‌گیرند.
با این مقدمه در جواب پرسش مطرح شده باید گفت: این حدیث را عبدالله ابن جعفر حمیری در کتاب قرب‌الاسناد، از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است: «لو کان العلم منوطا بالثریا لتناولته رجال من فارس ؛ اگر علم در ثریا باشد مردانی از سرزمین فارس به آن دست خواهند یافت.»(1)
درباره سند این روایت باید دو امر مورد بحث قرار گیرد:
سند حمیری تا امام معصوم(ع)؛
سند ما به کتاب قرب الاسناد.
درباره سند عبدالله حمیری به امام معصوم(ع) گفته شده است که ابوالعباس عبدالله بن جعفر بن حسین بن مالک بن جامع حِمیَرى قمى، از یاران امام حسن عسکری(ع) و از فقها و راویان بزرگ شیعه در قرن سوم هجرى است.
وی مقام و منزلت والایى در میان علما و فقهاى بزرگ شیعه دارد و شخصیتهایى مانند: شیخ صدوق در مشیخه‌الفقیه، نجاشى در رجال، مجلسى دوم در روضة المتقین، مامقانى در تنقیح المقال و علیارى در بهجة الآمال ، فقاهت، وثاقت و وجاهت او را در میان مشایخ روایى شهر قم مطرح کرده‌اند.
وى از مشایخ بزرگ محمد بن یعقوب کلینى به شمار می‌آید و کلینى در کتاب کافى بسیار به او استناد نموده و از او روایت نقل کرده است.
حمیرى با امام هادى و امام حسن عسکرى(ع) مکاتباتى داشت و علی‌رغم فشار شدید حکومت عباسى در قطع ارتباط میان شیعیان و آن دو امام بزرگوار، ارتباط خود را با امامان خود حفظ کرده و از آن دو امام همام پیوسته رهنمود می‌گرفت.
پس از شهادت امام حسن عسکرى(ع) ،حمیرى رابطه خود را با معدن وحى در زمان غیبت صغری قطع نکرد و از طریق «محمد بن عثمان عمرى» رابطه و مکاتبه خود را با امام زمان(عج) حفظ کرد و مسائل و مشکلات خود را از امام زمان از طریق نامه میپرسید و از نور وجود آن‌حضرت بهرهمند می‌شد. وى مجموعه این نامهها را در کتابى به نام مسائل عن محمد بن عثمان العمری و التوقیعات، جمع‌آورى کرد. بنابر این، وی از علما و مؤلفان بزرگ حدیث و کتاب او نیز از منابع معتبر روایی و مورد اعتماد است.(2)
اما درباره سند ما به کتاب قرب الاسناد باید گفت: علاوه بر اینکه این روایت را بحار الانوار هم از قرب الاسناد نقل کرده است و ما از این طریق هم به کتاب قرب الاسناد دسترسی داریم، نسخهاى از این کتاب در کتابخانه حضرت آیت الله بروجردى موجود است که تاریخ نگارش آن 1359 هجرى است و به خط حسن میرخانى می‌باشد. این نسخه از نسخهاى تهیه شده است که از روى نسخهاى که اجازه مؤلف آن(عبدالله بن جعفر حمیرى) در تاریخ 304 هجرى بر آن بوده، نوشته شده است.(3)
گفتنی است که روایات زیاد دیگری در تفسیر آیه 54 سوره مائده و آیه 38 سوره محمد، وجود دارد که در آنها به جای کلمه «علم» کلمه «دین» یا «ایمان» آمده است.
هنگامی که آیاتی از قرآن در نکوهش قوم عرب، به جهت عدم ثبات و پایداری در ایمان و تهدید به جایگزینی قوم دیگر به جای آنها، برای پذیرش ایمان نازل شده، مانند این آیه:«اگر شما از پذیرش این دین روی بگردانید، خداوند قوم دیگرى را به جای شما می‌آورد که مثل شما نیستند.»(4) همچنین آیه:«اى کسانى که ایمان آوردهاید! هر کس از شما از آیین خود بازگردد خداوند در آینده جمعیتى را می‌آورد که آنها را دوست دارد و آنها نیز خدا را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران نیرومند و شکست‌ناپذیرند، مردانى که در راه خدا جهاد میکنند و هرگز از سرزنش کنندگان هراسى به خود راه نمیدهند.»(5)
طبرسی در مجمع البیان نقل می کند:و رَوَى أَبُو هُرَیْرَةَ أَنَّ نَاساً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ: مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ کَانَ سَلْمَانُ إِلَى جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ فَضَرَبَ یَدَهُ عَلَى فَخِذِ سَلْمَانَ فَقَالَ هَذَا وَ قَوْمُهُ ؛ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ کَانَ الْإِیمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِسَ؛ اصحاب از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: این گروهى که خداوند در این آیات به آنها اشاره کرده چه کسانی هستند؟! در این هنگام که سلمان در کنار پیامبر(ص) بود، پیامبر(ص) دست بر پاى - و طبق روایتى بر شانه سلمان زد و فرمود: «منظور، این مرد و قوم او است، سوگند به آن‌کس که جانم به دست او است، اگر ایمان در ثریا باشد گروهى از مردان فارس آن‌را به دست میآورند.»(6)
از: اسلام کوئست
____________________
1. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 109، قم، مؤسسه آل البیت ، چاپ اول، 1413ق.
2. این کتاب از اصول چهارصدگانه اوّلیه‌ی شیعه به شمار می‌آید و از زمان نگارش تا حال در طول بیش از هزار سال پیوسته مورد توجه علما و بزرگان شیعه واقع شده و روایاتش در مجموعههاى بزرگ روایى نقل شده است؛ مانند: کتاب کافى شیخ کلینى، کتاب فقیه و خصال شیخ صدوق، تهذیب شیخ طوسى، بحار الانوار علامه مجلسى، وسائل الشیعه شیخ حر عاملى و مستدرک الوسائل محدث نورى. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: ایرانیان و اعراب، 1176.
3. برای اطلاع بیشتر به نرم افزار جامع الاحادیث مراجعه کنید.
4. محمد،آیه 38.
5. مائده،آیه 54.
6. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 165، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.